Demir eksikliğine bağlı olarak gelişen kansızlık Demir eksikliği anemisi olarak adlandırılır ve dünyada en sık görülen anemi türüdür. Fizyolojik nedenler olarak kadınlar ve çocuklarda görülür. Kadınların menstruasyon ve gebelik, çocukların ise fiziksel gelişim süreçleri fizyolojik nedenler olup, bu sürede gelişen demir eksikliği tamamen normaldir.

Hemoglobin seviyesi kadınlarda %12 gr/dl, erkeklerde %14 gr/dl altına düşerse anemiden bahsedebiliriz. Anemi bir hastalık olmayıp ateş, öksürük, ishal gibi bir bulgudur. Neden demir eksikliği var? sorusuna yanıt almadan asla demir tedavisine başlanmamalı. Demir eksikliği var ise bunu mutlaka sorgulamak gerekir.

Demir eksikliğine yol açan durumlar ;

• Gizli ya da açık kanamalar
• Yetersiz demir tüketimi
• Kronik hastalıklar
• Bağırsak hastalıkları

Demir eksikliği anemisinin bulgu ve belirtileri durumun ağırlığına bağlı olup hafif-orta ağırlıktaki demir eksikliği anemisi hiçbir bulgu ve belirti vermeyebilir. Demir eksikliği anemisinde görülen bulgu ve belirtiler tüm anemi tipleri için geçerlidir.

Bulgu ve Belirtileri

Tüm anemi çeşitlerinde en sık görülen belirti halsizlik ve yorgunluk hissi olup kanda yeteri kadar hemoglobinin bulunamamasıyla ilgilidir. Hemoglobin, vücuda oksijen taşıyan ve alyuvarlarda bulunan demirden zengin proteindir.

Anemi ayrıca nefes darlığı; özellikle ayağa kalkıldığında baş dönmesi; şiddetli başağrısı; ellerde veya ayaklarda soğukluk; deride, dişetlerinde ve tırnaklarda soluklaşma ve kırılganlık, ağız kenarlarında çatlaklar, göğüs ağrısına da neden olabileceği gibi dalakta büyüme ve sık enfeksiyonlara yakalanmada görülebilir. Yeteri sayıda hemoglobin taşıyıcı alyuvarlara sahip değilseniz yani demir eksikliği aneminiz varsa kalbiniz, kanınızdaki azalan miktardaki oksijeni dolaştırabilmek için daha çok çalışmak zorunda kalır ve bu da aritmiye, kalpte üfürüme, kalp büyümesine ve hatta kalp yetmezliğine yol açabilir. Bebeklerde ve küçük çocuklarda anemi bulguları arasında iştahsızlık, gelişme ve büyümede yavaşlama ve davranış bozuklukları bulunur.

Demir eksikliği anemisi bulunan kişiler buz, kireç, kül ve boya gibi yiyecek olmayan maddeleri yemek isteyebilirler ve bu duruma pika denir. Demir eksikliği anemili bazı insanlarda Restless leg syndrome olarak da adlandırılan yorgun bacak sendromu görülebilir ve bacakları sürekli hareket ettirme dürtüsü uyandıran bir bozukluktur. Bu bacakları oynatma dürtüsü genellikle bacaklarda tuhaf ve nahoş hislerle birlikte oluşarak sıklıkla uyuma güçlüğü de çekerler.

Demir eksikliği anemisinin bazı bulgu ve belirtileri duruma yol açan nedenlerle ilgili olup örneğin, barsak kanaması dışkıda parlak taze kan bulunmasına ya da dışkının siyah, kahve telvesi görünümünde olmasına neden olabilir. Bir kadında menstruasyon kanamasının çok fazla olması ve/veya uzun sürmesi, başka nedenlerle vajenden kanama olması demir eksikliği anemisi riskini artırır.

Tanı Testleri ve İşlemleri

Demir eksikliği anemisi tanısı koymak için pek çok test ve işlem uygulanarak tanıyı desteklemeye, nedeni bulmaya ve durumun ne denli ağır olduğunu anlamaya yardımcı olur.

Tam Kan Sayımı
Anemi tanısında ilk yapılan test tam kan sayımı (CBC/hemogram ) olmalı. Bu test hemoglobin ve hematokrit değerlerinizi ölçer. Hemoglobinin veya hematokritin düşük olması anemi belirtisidir.

Hemogramda alyuvarların ortalama korpüsküler hacmine (MCV) de bakılır. MCV, alyuvarlarınızın ortalama büyüklüğünün bir ölçütüdür. Bu ölçüm aneminizin sebebi hakkında bir ipucu verebilir.

Diğer Kan Testleri

Hemogramda aneminiz olduğu kesinleşirse bu duruma yol açan nedenleri araştırmak, şiddetini değerlendirmek ve en iyi tedavi yolunu bulmak için başka testler de yaptırmanız gerekebilir.

Bu testte kanınızdaki genç alyuvarların sayımı yapılır. Bu testin sonucu kemik iliğinizin doğru hızda alyuvar üretip üretmediğini gösterir.

Doktorunuz ayrıca periferik yayma testi de isteyebilir. Bu testte doktorunuz alyuvarlarınızı mikroskop altında inceler. Demir eksikliği anemisi olanlarda alyuvarlar normale göre daha küçük ve soluk görünür. Doktorunuz kanınızda ve vücudunuzda bulunan demir düzeylerini ölçmek için testler isteyebilir. Bu testler vücudunuzda depolanan demirin ne kadarının kullanıldığını gösterebilir. Bu testlere örnek olarak:

Serum demiri. Bu test kanınızdaki demir miktarını ölçer. Vücudunuzdaki toplam demir miktarı düşük olsa da serum demir düzeyiniz normal olabilir.

Serum ferritin ölçümü. Ferritin vücudunuzda demirin depolanmasına yardımcı olan bir proteindir. Bu proteinin ölçümü vücudunuzda depolanmış demirin ne kadarının tüketildiğini saptamak adına yardımcı olur.

Transferrin düzeyi veya total demir bağlama kapasitesi. Transferrin kanınızda demir taşıyan bir proteindir. Total demir bağlama kapasitesi kanınızdaki transferrinin ne kadarının demiri taşıdığını ölçer. Demir eksikliği aneminiz varsa demir içermeyen transferrin yüksek bir düzeyde bulunacaktır.

Sindirim Sistemindeki Kan kayıpları İçin Yapılan Test ve İşlemler

Demir eksikliği anemisine bir iç kanamanın neden olup olmadığını anlamak için dışkıda gizli kan testi yapılarak dışkıda kan aranır ve bağırsaklardan kanama olup olmadığı belirlenebilir. Testte kan bulunursa kanamanın tam olarak nerede olduğunun saptanması için midede, ince bağırsaklarda ve kalın barsak veya pelvis gibi iç organlarda kanama olup olmadığına bakılır.

Nasıl tedavi edilir?

Demir, en fazla et ve et ürünlerinde bulunur, ardından balık ve yumurta gelir. Diğer demir kaynakları kepek, çavdar ve sebzelerdir. Vejetaryen beslenenlerde demir eksikliği anemisi sık görülür. Demir eksikliği anemisinin tedavisi ağızdan ya da enjeksiyon formunda ilaçlarla yapılır. Ağız yoluyla demir bileşenleri aç karına alınmalıdır, süt ve süt ürünleri ile birlikte alınmamalıdır.

C vitamini bağırsaklardan demir emilimini arttırdığı için tedavide yarar sağlar.